کدام زن باردار طبقه متوسط شهری به مرکز بهداشت مراجعه می‌کند؟/ شناسایی آزمایش‌های بارداری مصداق نقض حریم شخصی بیمار

مستوره نصیری: ابتدای هفته، معاون بهداشت وزارت بهداشت از اجرای طرح نفس در سراسر کشور خبر داد، هدف از اجرای این طرح کاهش آمار سقط جنین در کشور عنوان شده است. به گفته این مقام مسئول، برخی از انواع سقط جنین‌ها عمدی است و خانواده به‌دلایل مختلف ازجمله مسائل فرهنگی، اقتصادی و… به‌دنبال سقط جنین هستند.

او تاکید کرده است:«این خانواده‌ها آگاهی ندارند که سقط جنین در واقع گرفتن جان یک انسان است و به احکام شرعی آن هم واقف نیستند. در طرح نفس به این دسته از زوجین، خدمات مشاوره‌ای ارائه می‌شود تا از سقط جنین منصرف شوند.»

پیش از این وزیر بهداشت نیز اعلام کرده بود که در قالب این طرح، برای جلوگیری از سقط غیرقانونی، مشخصات صاحب آزمایش بارداری مثبت تا زمان زایمان ثبت می‌شود و هر کسی اقدام به سقط غیرقانونی کند با او برخورد خواهد شد.

با این توضیحات، سوال اینجاست، آیا چنین طرحی امکان اجرایی شدن دارد؟ در صورت اجرا این طرح چقدر می‌تواند به بحث افزایش جمعیت کمک کند؟ دکتر سیمین کاظمی، جامعه‌شناس و پزشک در گفت‌وگویی با خبرآنلاین به این سوالات پاسخ داده است. او موفقیت چنین طرحی را چندان امکان‌پذیر نمی‌داند و علاوه بر این معتقد است: «اگر تصمیم بر این باشد که نتیجه آزمایش‌های بارداری زنان تحت نظارت قرار گیرد و زنان باردار از طریق آزمایشگاه‌ها شناسایی شوند که این مصداق روشن افشای اسرار و نقض حریم شخصی بیمار است.»

گفت‌وگوی کامل ما با دکتر کاظمی را اینجا بخوانید:

گویا طرح نجات فرزندان سقط که به عنوان طرح “نفس” نام‌گذاری شده از سوی وزارت بهداشت در حال اجراست، چنین طرحی چقدر می‌تواند پیشگیرانه باشد؟

در طرح نفس، وزارت بهداشت بر روی مراجعان به مراکز بهداشتی متمرکز شده است که اگر زنی قصد سقط داشته باشد، مراقبان سلامت او را با مشاوره منصرف کنند. به نظر نمی‌رسد چنین طرحی چندان موفقیت آمیز باشد. چون معمولا زنانی به مراکز بهداشت مراجعه می‌کنند و پرونده بارداری تشکیل می‌دهند که تصمیم به بچه‌دار شدن دارند و سقط در برنامه آنها نیست. زنانی که مایل به ادامه بارداری نیستند، عموما برای تشکیل پرونده مراجعه نمی‌کنند. موضوع دوم پوشش مراقبت‌های بارداری است که به مناطق فقیرنشین شهرها و مناطق روستایی محدود می‌شود و زنان در این مناطق برای مراقبت بارداری به مراکز بهداشت مراجعه می‌کنند. زنان طبقه متوسط شهری بیشتر به متخصص‌های زنان مراجعه می‌کنند و بارداری شان تحت مراقبت آنها طی می‌شود و کمتر به مراکز بهداشت می‌روند. بنابراین به نظر نمی‌رسد که این طرح بتواند تاثیری داشته باشد.
علاوه بر این، اگر تصمیم بر این باشد که نتیجه آزمایش‌های بارداری زنان تحت نظارت قرار گیرد و زنان باردار از طریق آزمایشگاه‌ها شناسایی شوند که این مصداق روشن افشای اسرار و نقض حریم شخصی بیمار است. در چنین وضعیتی زنانی که مایل نباشند تحت کنترل دستگاه دولت قرار گیرند، مجبور می‌شوند به صورت ناشناس و بدون استفاده از بیمه آزمایش و سونوگرافی انجام بدهند. کنترل نتایج آزمایش بارداری سبب خواهد شد که آزمایشگاه‌ها احتمالا با دریافت هزینه بیشتر آزمایش را به طور ناشناس و بدون اسم انجام دهد تا زن بتواند حریم شخصی‌اش را حفظ کند. باید توجه داشت که اگر زنی با بارداری ناخواسته مواجه باشد، حداکثر تلاشش را خواهد کرد که از این نظارت و کنترل دور بماند و خود را مخاطب برنامه نفس نخواهد کرد.

پیش از این وزیر بهداشت نیز گفته بود، «برای جلوگیری از سقط غیرقانونی، مشخصات صاحب آزمایش بارداری مثبت تا زمان زایمان ثبت می‌شود»، با چنین کاری امکان تشخیص سقط عمدی یا سقط درمانی ممکن است؟
موارد سقط درمانی دارای مجوز و قانونی هستند و آمار آن هر ساله مشخص است. طرح نفس مربوط به سقط انتخابی و سقط به دلایل غیرپزشکی است.

آمار قابل اتکا از میزان سقط‌ جنین در کشور داریم؟

خیر، سقط جنین در ایران جرم انگاری شده و به علت غیرقانونی بودن به صورت مخفی و زیرزمینی انجام می شود و بنابراین آمار قابل اتکایی در مورد آن وجود ندارد. آنچه برخی مسوولان بیان می‌کنند صرفا بر اساس حدس و گمان است.

سقط درمانی سال‌های پیش در کشور به شکل قانون درآمد و زنان بارداری با شرایط خاص و پیش از پایان ماه چهارم بارداری می‌توانند در مراکز درمانی سقط انجام دهند،‌ نظرتان درباره آن قانون چیست و چقدر آن را به عنوان یک پزشک جامع می‌دانید؟

سقط درمانی بنا به ضرورت‌های وضعیت سلامت مادر و جنین انجام می شود. گاهی ادامه بارداری با سلامت و حیات زن باردار مغایرت دارد و باید خاتمه داده شود و گاهی جنین دارای ناهنجاریهایی است که منجر به معلولیت‌های شدید می‌شود. بنابراین ختم بارداری در چنین مواردی توصیه می‌شود. مجاز بودن سقط درمانی امر مثبتی است اما با تغییر سیاست جمعیتی و تصویب قانون جوانی جمعیت، شرایط صدور مجوز آن دشوارتر از گذشته شده است.

بر فرض موفقیت در اجرای طرح نفس، به نظر شما چقدر می‌توان مانع سقط جنین در کشور شد؟

در موضوع افزایش جمعیت بعضی واقعیت‌ها نادیده گرفته می‌شود و به افرایش جمعیت صرفا از منطر کمی و آمار نگریسته می‌شود. از جمله این واقعیت نادیده گرفته شده که درصدی از بارداری‌ها ناخواسته هستند و والدین به هر ترتیب به دنبال ختم چنین بارداری‌هایی هستند. طرفداران جمعیت، هر بارداری را فارغ از اینکه برنامه ریزی شده باشد یا ناخواسته باشد به عنوان یک عدد می‌بینند که قابلیت افزودن به جمعیت را دارد، یعنی توجهی به شرایطی ندارند که تصمیم به سقط را شکل می‌دهند، اما از نظر زنان و خانواده‌ها بارداری ناخواسته پتانسیل رنج و بدبختی و افزودن به مشکلاتی دارد که جز با پایان یافتن بارداری راهی برای حل آن وجود ندارد.

طرح نفس از جمله طرح‌هایی است که به شرایط و زمینه‌های سقط جنین بی‌توجه است و صرفا به دنبال افزایش جمعیت است. از این رو انتظار نمی‌رود توفیق قابل توجهی کسب کند. وزارت بهداشت به عنوان متولی سلامت جامعه چشم بر تبعات سقط جنین غیرقانونی و خطراتی که سلامت زنان را تهدید می‌کند بسته و صرفا به یک بازوی اجرایی برای پیشبرد هدف افزایش جمعیت تبدیل شده است.

با توجه به ممنوعیت سقط جنین در کشور،‌ سقط‌های غیرقانونی معمولا با چه روش‌هایی و چطور انجام می‌شود؟

سقط جنین به روش‌های مختلفی و بر حسب وضعیت اقتصادی و اجتماعی زنان صورت می‌گیرد. بعضی از متقاضیان که وضع مالی بهتری دارند به متخصصان در بخش خصوصی مراجعه می‌کنند و از خدمات پزشکی بهره‌مند می‌شوند. برخی دیگر به بازار غیرقانونی دارو مراجعه می‌کنند و پس از تهیه دارو در منزل دست به سقط جنین می‌زنند و در صورت بروز عارضه به مراکز درمانی می‌روند. گروهی به روش‌های سنتی متوسل می‌شوند و بعضی هم به افراد غیرپزشک مراجعه و با مداخلات و دستکاری خطرناک اقدام به سقط جنین می‌کنند. بدیهی است که پایان دادن خودخواسته به بارداری متاثر از وضعیت طبقاتی و میزان آگاهی زنان است و زنانی که پول و سواد کمتری دارند، بیشتر به تبعات و عوارض سقط جنین گرفتار می‌شوند.

عوارض سقط‌های زیرزمینی چه مشکلاتی را شامل می‌شود؟

سقط جنین ممکن است موجب خونریزی و عفونت و آسیب به رحم شود. گاهی بقایای بارداری در رحم باقی می‌ماند که نیاز به کورتاژ و مداخله متخصص پیدا می‌کند. عوارضی مثل خونریزی و عفونت ممکن است آنقدر شدید باشند که منجر به مرگ زن شود.

با فرض اجرای دقیق و موفقیت‌آمیز طرح نفس، اثرات آن بر افزایش جمعیت را چطور بررسی می‌کنید؟

نرخ رشد جمعیت متاثر از عوامل مختلفی است و وزن عواملی که به کاهش نرخ رشد جمعیت منجر شده‌اند، یکسان نیست. عوامل اقتصادی فرهنگی و اجتماعی نقش اصلی را در کاهش تمایل به تشکیل خانواده و فرزندآوری دارند و کاهش نرخ رشد جمعیت متاثر از این عوامل است. نقش عواملی مثل سقط جنین در قیاس با عوامل مذکور بسیار کمتر و جزئی است. حال حداکثر کارایی برنامه نفس این خواهد بود که تعداد جزیی از تصمیمات به سقط را تغییر دهد که چندان تاثیری در افزایش جمعیت نخواهد داشت.

گفته می‌شود در برخی موارد سقط جنین از روی ناآگاهی و حتی اشتباه در نتایج آزمایش‌ها و مشاوره اشتباه پزشکی رخ می‌دهد،‌ ارزیابی شما چیست؟

این موضوع استدلالی است که برای ممانعت از آزمایش های غربالگری ناهنجاری های جنینی مطرح و بسیار بزرگنمایی شد. خطاهای تشخیصی و آزمایشگاهی در پزشکی فعلی امری محتمل است و ممکن است هر روش تشخیصی با درصدی از خطا همراه باشد. واقعا میزان این اشتباهات تشخیصی در تست‌های غربالگری جنینی رقم قابل توجهی نیست و با استفاده از روش آزمایشگاهی پیشرفته‌تر می‌شود از آن جلوگیری کرد. ولی این موضوع مستمسک طرفداران تندرو افزایش جمعیت شد تا مانع غربالگری در سطح اول مراقبت بهداشتی شوند و سقط درمانی را سخت‌تر از گذشته کنند.

در دنیا فارغ از مباحث مذهبی و قانونی، موافقان ممنوعیت سقط جنین چه دیدگاه‌هایی دارند؟

عموما گروه‌هایی که طرفدار حیات نامیده می شوند جنین را معادل انسان کامل در نظر می‌گیرند و به علت قائل بودن حق حیات برای جنین، با قانونی شدن سقط جنین مخالفت می‌کنند. این گروه بیشتر شامل افراد مذهبی و محافظه کار می‌شود. در مقابل طرفداران انتخاب قرار دارند که تصمیم‌گیری در مورد ختم یا ادامه بارداری را حق زنان می‌دانند و می‌گویند زن حق دارد درباره بدن‌اش تصمیم بگیرد و نباید نیروهای دیگری تحت نام قانون، مذهب، اخلاق و… ادامه بارداری را به او تحمیل کنند.

بیشتر بخوانید:

وزیر بهداشت: برای جلوگیری از سقط غیرقانونی، مشخصات صاحب آزمایش بارداری مثبت تا زمان زایمان ثبت می‌شود

داروی سقط جنین؟ تحویل در منزل/ «حذف لوازم پیشگیری یعنی افزایش بارداری ناخواسته و سقط‌های عمدی»