وقتی ذهن سرگردان است چه اتفاقی برای مغز می‌افتد؟

وقوع و ایجاد امواج مغزی موسوم به «امواج آهسته» در انسان می‌تواند نشان دهد که فرد، در معرض خیال بافی و رویاپردازی قرار گرفته و از طریق آن‌ها می‌توان نحوه واکنش او به محیط را پیش بینی نمود. این امواج مربوط به همان الگویی از فعالیت عصبی هستند که معمولاً با انتقال بدن به وضعیت خواب مرتبط است.

این یافته‌های علمی که اخیراً در نشریه معتبر Nature Communications منتشر شده‌اند، حاکی از آن هستند که وقوع این واکنش عصبی می‌تواند به ما برای درک حالات مختلف هوشیاری افراد کمک نماید.

به گفته محققان، پدیده موسوم به «وقفه توجه» هنگامی رخ می‌دهد که ما در عین بیدار بودن، ذهنمان در حال پرسه زدن بوده و با رؤیاپردازی یا خلأ ذهنی مواجه شویم و جریان آگاهی مان متوقف شود.

از آنجا که این وقفه‌های های توجه بیشتر در هنگام خستگی رخ می‌دهند، می‌توانند با پدیده‌ای عصبی به نام «خواب موضعی» در ارتباط باشند که طی آن، برخی از مناطق مغزی نشانه‌هایی از خواب و انتشار امواج آهسته را نشان می‌دهند، در حالی که بقیه مغز هوشیار است.

چنین ارتباطی در جوندگان و انسان‌های دچار کم خوابی نشان داده شده است، اما در افرادی که استراحت خوبی دارند، معمولاً دیده نمی‌شود.

در این پژوهش که توسط محققانی از دانشگاه موناش استرالیا و انستیتوی مغز پاریس انجام شده، فعالیت الکتریکی مغز ۲۶ بزرگسال در حالت استراحت و همچنین در حالتی که آن‌ها سعی در توجه مداوم و تمرکز بر روی تصاویر چهره یا اعداد مختلف را داشتند، ثبت می‌گردید.

از این افراد خواسته شد که برای حفظ تمرکز خود، در پاسخ به برخی از حالات صورت یا اعداد خاص، یک دکمه را فشار دهند. ضمن این که هر ۳۰ تا ۷۰ ثانیه، روند کاری آن‌ها به شکل تصادفی قطع می‌شد و از آن‌ها درخواست می‌شد که وضعیت روانی و میزان خواب آلودگی خود را گزارش کنند. 

این وضعیت‌ها شامل «متمرکز روی وظیفه»، «ذهن سرگردان» و «خلأ ذهنی» بودند. در کنار این موارد، اندازه مردمک و وضعیت عملکردی افراد نیز مورد سنجش قرار گرفت.

پژوهشگران مشاهده کردند هنگامی که امواج آهسته در نواحی پیشانی مغز، تولید می‌شوند شخص بیشتر در حالت رؤیاپردازی و یا رفتار تکانشی قرار دارد. ولی هنگامی که تولید چنین امواجی در مناطقی از مغز مانند لوب آهیانه در قسمت عقب مغز اتفاق می‌افتد، فرد دچار خلأ ذهنی و یا پاسخ دهی کند می‌گردد.

مجریان این تحقیق اشاره کرده‌اند که نتایج فوق نشان از آن دارند که امضای عصبی مشترکی در مناطق مختلف مغز اتفاق می‌افتد که مقدم بر حالت‌های مختلف هوشیاری فرد است.

 به گفته آن‌ها، اگرچه امواج آهسته‌ای که آن‌ها در این مناطق مغزی شناسایی کردند، بسیار شبیه به آن چه در هنگام خواب دیده می‌شود هستند، اما در تحقیقات بعدی، تکنیک‌های دیگری مانند ضبط داخل جمجمه‌ای برای تأیید آن که مکانیسم‌های اساسی مشترکی در این رابطه وجود دارند، مورد نیاز است.